Αέρινες υπάρξεις του Νικολάου Γύζη και του Νικηφόρου Λύτρα

Από την Παυλίνα Καζαντζίδου

Νικόλαος Γύζης, Εαρινή συμφωνία, 1886

    Η σύλληψη και η εκτέλεση του έργου προδίδουν εμπρεσιονιστικές τάσεις και προοιωνίζονται την επιβολή του νέου στυλ. Το ειδυλλιακά δοσμένο ανοιξιάτικο τοπίο, στο οποίο έχουν ενταχθεί αρμονικά αιθέριες υπάρξεις, αποπνέει μια έντονα πανθεϊστική διάθεση. Ο χρωματικός ιδεαλισμός με τις ανεπαίσθητες τονικές διαβαθμίσεις, ο διάχυτος απαλός φωτισμός, καθώς και η έξαρση του ατμοσφαιρικού στοιχείου συντελούν στη δημιουργία μιας οπτικής πανδαισίας. Ο ζωγράφος ενσωματώνει στην αλληγορική του γραφή χαριτωμένες λεπτομέρειες από τη σφαίρα της καθημερινότητας, που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα στο υπερβατικό στοιχείο της σύνθεσης. Μέσα από το παγανιστικό αυτό όραμα της αναγέννησης της φύσης, ο Γύζης φτάνει στο απόγειο των εκφραστικών του δυνατοτήτων.

Νικόλαος Γύζης, Η Δόξα των Ψαρών, 1898

        Η Δόξα με κατάλευκο χιτώνα καταγράφει τα ονόματα των ηρώων μετά την καταστροφή των Ψαρών. Με το έργο του αυτό, ο Γύζης συμπορεύεται με τον Σολωμό. Είναι και οι δυο τους εκφραστές του ιδεώδους της αθάνατης δόξας, που -δυστυχώς- είναι το τίμημα ελαχίστων, διότι λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να την εννοήσουν και να την εκτιμήσουν.
        Ο θεατής που βλέπει απέναντί του τη Δόξα για να είναι σε θέση να την κατανοήσει, πρέπει πάντοτε να έχει υπόψη του κάτι σχετικό με αυτήν, ένα κείμενο, ένα ποίημα, μια μεταφορά, ένα σύμβολο. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη για την ερμηνεία της απεικόνισης σημαντικών στιγμών σε πίνακες ζωγραφικής, γιατί μόνο μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο του έργου.
        Ενώ η Δόξα καταγράφει τα ονόματα των ηρώων, το «σωστό φως» φωτίζει το δρόμο τους προς την αιωνιότητα. Η ταύτιση του χρόνου και του χώρου από τον ζωγράφο με το φως μέσω της χρωματικής απόδοσής του, δηλαδή με τη διαμόρφωση των ακτινών, είναι ζωγραφικά εκφρασμένη κατά τρόπο ευδιάκριτο, ολοκληρωμένο και καθόλου τυχαίο. Οι δύο σφαίρες, η ουράνια και η γήινη, συναντιούνται στο χαρτί όπου αναγράφονται τα ονόματα και ο ηρωικός θάνατος των Ψαριανών, ο οποίος, ως λύση του εγώ, εμπεριέχει την υπέρβαση της πραγματικότητας -του θανάτου- με την αυτοθυσία, που είναι απαραίτητη για κάτι τέτοιο.
 

Νικόλαος Γύζης, Η ψυχή του καλλιτέχνη, 1897

        Το έγχρωμο σκίτσο εικονίζει μια νεαρή γυναικεία μορφή με λεπτά μα και συγχρόνως αδρά χαρακτηριστικά και αιθέρια ενδυμασία. Τα φτερά στους λεπτούς της ώμους παραπέμπουν τον παρατηρητή στη μυθική Ψυχή που μπορεί να περιγραφεί ως η προσωποποίηση πεταλούδας. Η κόρη βρίσκεται μπροστά στο στόμιο μιας σκοτεινής σπηλιάς, η οποία θεωρείται ότι είναι η είσοδος για τον κάτω κόσμο Το βλέμμα της είναι πλήρως αφοσιωμένο στο μικρό κόκκινο κουτάκι, μια πυξίδα που της έδωσε η θεά Αφροδίτη. Το αιθέριο ένδυμα μοιάζει κατασκευασμένο από το ίδιο υλικό όπως και τα φτερά της. Το σχήμα των ποδιών της χάνεται.

Νικηφόρος Λύτρας, Προσμονή

        Στην "Προσμονή" του Νικηφόρου Λύτρα η κοπέλα τεντώνεται στα δάχτυλά των ποδιών της, κοιτάζοντας από το παράθυρο με αγωνία για να δει τον αγαπημένο της.
        Όλα λευκά, συμβολισμός μιας αγνής αγάπης της εποχής. Τα ζεστά καφέ χρώματα μέχρι απαλά άσπρα χρώματα του εσωτερικού χώρου έρχονται σε εξαιρετικό συνδυασμό με το κάθετο θέμα της κοπέλας που κυριαρχεί στο κέντρο και επενδύεται με λευκό σε όλη του σχεδόν την έκταση.

      Ο κατάλευκος κρίνος στη γλάστρα αριστερά χρησιμοποιείται από το ζωγράφο ως σύμβολο της ομορφιάς και της αθωότητας της νέας.