Από την Παυλίνα Καζαντζίδου

Από την Παυλίνα Καζαντζίδου

Αργύρης Μπαρής (1930-2008)

Ένα χαμομήλι

Επέμενε να 'ναι όρθιο

Κάτω απ' τις ερπύστριες των τανκς,

Τίναζε τα φυλλαράκια του στον ήλιο

και γελούσε σαν πρώτα.

Ήταν χωρίς μνήμη.

Δεν καταλάβαινε το γιατί

και συνέχιζε.

Το πυροβόλησαν οι τανκίστες.

Είχε προσβάλει με το ανάστημά του

και το γέλιο του την περηφάνια τους.

Πνίχτηκε στο αίμα

και πριν χορτάσει το παιχνίδι της κούκλας του

πέθανε.

Ήταν Νοέμβρης του 1973.

Θεόδωρος Παπαγιάννης (1942-)

Το σχολείο στο χωριό Ελληνικό των Ιωαννίνων

Το ψωμί

Οι πέντε δρομείς από το αεροδρόμιο του Σικάγου

    

Έργα  καμωμένα από τα αποκαΐδια του Πολυτεχνείου, περίτεχνα συνδυασμένα και στολισμένα, τραγικές μορφές για να θυμίζουν το απάνθρωπο γεγονός και να στέλνουν το μήνυμά του.

     Το έργο του Θεόδωρου Παπαγιάννη είναι μια πραγματική κατάθεση ψυχής, μια εσωτερική αλήθεια που μέσα από τη θλίψη του με ποίηση που δε διηγείται, αλλά που έφτιαξε με τα χέρια του τοποθετώντας καλλιτεχνικά κάθε στοιχείο, άνοιξε ορίζοντες για να νοιώσουμε ποια είναι η αξία της τέχνης.

    Ο Θεόδωρος Παπαγιάννης είναι γλύπτης απόφοιτος και στη συνέχεια καθηγητής της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Αέρινες υπάρξεις του Νικολάου Γύζη και του Νικηφόρου Λύτρα

Από την Παυλίνα Καζαντζίδου

Νικόλαος Γύζης, Εαρινή συμφωνία, 1886

    Η σύλληψη και η εκτέλεση του έργου προδίδουν εμπρεσιονιστικές τάσεις και προοιωνίζονται την επιβολή του νέου στυλ. Το ειδυλλιακά δοσμένο ανοιξιάτικο τοπίο, στο οποίο έχουν ενταχθεί αρμονικά αιθέριες υπάρξεις, αποπνέει μια έντονα πανθεϊστική διάθεση. Ο χρωματικός ιδεαλισμός με τις ανεπαίσθητες τονικές διαβαθμίσεις, ο διάχυτος απαλός φωτισμός, καθώς και η έξαρση του ατμοσφαιρικού στοιχείου συντελούν στη δημιουργία μιας οπτικής πανδαισίας. Ο ζωγράφος ενσωματώνει στην αλληγορική του γραφή χαριτωμένες λεπτομέρειες από τη σφαίρα της καθημερινότητας, που λειτουργούν ως αντιστάθμισμα στο υπερβατικό στοιχείο της σύνθεσης. Μέσα από το παγανιστικό αυτό όραμα της αναγέννησης της φύσης, ο Γύζης φτάνει στο απόγειο των εκφραστικών του δυνατοτήτων.

Νικόλαος Γύζης, Η Δόξα των Ψαρών, 1898

        Η Δόξα με κατάλευκο χιτώνα καταγράφει τα ονόματα των ηρώων μετά την καταστροφή των Ψαρών. Με το έργο του αυτό, ο Γύζης συμπορεύεται με τον Σολωμό. Είναι και οι δυο τους εκφραστές του ιδεώδους της αθάνατης δόξας, που -δυστυχώς- είναι το τίμημα ελαχίστων, διότι λίγοι είναι αυτοί που μπορούν να την εννοήσουν και να την εκτιμήσουν.
        Ο θεατής που βλέπει απέναντί του τη Δόξα για να είναι σε θέση να την κατανοήσει, πρέπει πάντοτε να έχει υπόψη του κάτι σχετικό με αυτήν, ένα κείμενο, ένα ποίημα, μια μεταφορά, ένα σύμβολο. Η γνώση αυτή είναι απαραίτητη για την ερμηνεία της απεικόνισης σημαντικών στιγμών σε πίνακες ζωγραφικής, γιατί μόνο μέσα σε αυτό το πλαίσιο μπορεί να γίνει κατανοητό το περιεχόμενο του έργου.
        Ενώ η Δόξα καταγράφει τα ονόματα των ηρώων, το «σωστό φως» φωτίζει το δρόμο τους προς την αιωνιότητα. Η ταύτιση του χρόνου και του χώρου από τον ζωγράφο με το φως μέσω της χρωματικής απόδοσής του, δηλαδή με τη διαμόρφωση των ακτινών, είναι ζωγραφικά εκφρασμένη κατά τρόπο ευδιάκριτο, ολοκληρωμένο και καθόλου τυχαίο. Οι δύο σφαίρες, η ουράνια και η γήινη, συναντιούνται στο χαρτί όπου αναγράφονται τα ονόματα και ο ηρωικός θάνατος των Ψαριανών, ο οποίος, ως λύση του εγώ, εμπεριέχει την υπέρβαση της πραγματικότητας -του θανάτου- με την αυτοθυσία, που είναι απαραίτητη για κάτι τέτοιο.
 

Νικόλαος Γύζης, Η ψυχή του καλλιτέχνη, 1897

        Το έγχρωμο σκίτσο εικονίζει μια νεαρή γυναικεία μορφή με λεπτά μα και συγχρόνως αδρά χαρακτηριστικά και αιθέρια ενδυμασία. Τα φτερά στους λεπτούς της ώμους παραπέμπουν τον παρατηρητή στη μυθική Ψυχή που μπορεί να περιγραφεί ως η προσωποποίηση πεταλούδας. Η κόρη βρίσκεται μπροστά στο στόμιο μιας σκοτεινής σπηλιάς, η οποία θεωρείται ότι είναι η είσοδος για τον κάτω κόσμο Το βλέμμα της είναι πλήρως αφοσιωμένο στο μικρό κόκκινο κουτάκι, μια πυξίδα που της έδωσε η θεά Αφροδίτη. Το αιθέριο ένδυμα μοιάζει κατασκευασμένο από το ίδιο υλικό όπως και τα φτερά της. Το σχήμα των ποδιών της χάνεται.

Νικηφόρος Λύτρας, Προσμονή

        Στην "Προσμονή" του Νικηφόρου Λύτρα η κοπέλα τεντώνεται στα δάχτυλά των ποδιών της, κοιτάζοντας από το παράθυρο με αγωνία για να δει τον αγαπημένο της.
        Όλα λευκά, συμβολισμός μιας αγνής αγάπης της εποχής. Τα ζεστά καφέ χρώματα μέχρι απαλά άσπρα χρώματα του εσωτερικού χώρου έρχονται σε εξαιρετικό συνδυασμό με το κάθετο θέμα της κοπέλας που κυριαρχεί στο κέντρο και επενδύεται με λευκό σε όλη του σχεδόν την έκταση.

      Ο κατάλευκος κρίνος στη γλάστρα αριστερά χρησιμοποιείται από το ζωγράφο ως σύμβολο της ομορφιάς και της αθωότητας της νέας.

5η Συνάντηση (10/2/2021)

Sankai Juku, Meguri, 2015

Γιώργος Αποστολίδης

Μαύρο VS Λευκό 

Πόσο ζυγίζει

το λευκό 

στην γλώσσα και την μνήμη;

Το λεξίμετρο δείχνει

27μαύρες, 134 λευκές

Νόμιζα το μαύρο πιο βαρύ 

και το λευκό, αφρό, αιθέριο

Λάθος! 

Η μνήμη για να ξορκίσει το κακό 

θέλει λίγες λέξεις και πολλές σιωπές

Ο πόνος 

αντιστρόφως ανάλογος 

προς τους προσδιορισμούς του  

Όσο για το λευκό

μεγάλες ιδέες, όνειρα, ευχές

λόγια πτερόεντα

λέξεις ατέλειωτες, 

Φούσκα 

έτοιμη ανά πάσα στιγμή

να ξεψυχήσει.

Σέρρες, 30/1/2021

Η Μαρία Ζερβάκη μας μιλά για το Το λευκό στην ποίηση και τη ζωγραφική.

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε την Λευκή σημαία του Jasper Johns,

λάδι και κολλάζ σε καμβά, συλλογή του καλλιτέχνη, με τρόπο εγκαυστικής ζωγραφικής. Το έργο του neo-dada προβλέπει πτυχές της pop τέχνης.

Η Ματούλα Τσιούδα μας μιλά για το λευκό σε τρία ζωγραφικά έργα και μια φωτογραφία.

 

 

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε: α) την Χειμωνιάτικη σκηνή του Hendrick Avercamp και σημειώνει ότι σαν τοπιογράφος ο Άβερκαμπ παρουσιάζει στενή συγγένεια με τη φλαμανδική ζωγραφική και με το έργο του Γιαν Μπρέχελ. Η σύνθεση περιγράφει τις ανέμελες τέρψεις μιας χειμωνιάτικης ημέρας ίσως Κυριακής

και β) το έργο του Aert van der Neer Σκηνή σε ποταμό το χειμώνα, σημειώνοντας ότι από τον Άβερκαμπ και ύστερα, συναντάμε συνεχώς αυτό το θέμα του παγωμένου ποταμού με το πλήθος των μικρών μορφών που τρέχουν πάνω στον πάγο, χρησιμοποιώντας έλκηθρα ή παίζουν ένα είδος hokey. Στους πίνακες του Βαν ντερ Νεερ οι ανθρώπινες μορφές είναι μεγαλύτερες και λιγότερες, περισσότερο χαρακτηρισμένες και λιγότερο ανεκδοτικές.

Η Ζαχαρούλα Τζίνη μας μιλά για Δύο Τέχνες αλληλένδετες: την Ποίηση και την Ζωγραφική, με αναφορά στην Γκουέρνικα του Πικάσο και στίχους του Ελύτη, ενώ κλείνει με ένα ακόμη δικό της πόνημα (Κραυγές)

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε α) δύο φωτογραφίες με καφετιές αποχρώσεις του έργου, που βρίσκονται στο μουσείο της Βασίλισσας Σοφίας στη Μαδρίτη με το σχόλιο ότι "Τελικά, η Guernika δε χάνει το νόημά της από αυτές τις μικρές χρωματικές διαφορές" και β) ένα σχετικό ποίημα του Picasso.

Παιδιά που ουρλιάζουν, γυναίκες που ουρλιάζουν, πουλιά, λουλούδια, δέντρα και πέτρες που ουρλιάζουν, τούβλα, έπιπλα, τραπέζια, καρέκλες, κουρτίνες, κατσαρόλες, γάτες, χαρτί, ανάμεικτες μυρωδιές που ουρλιάζουν, καπνός που ουρλιάζει και σε χτυπάει στην πλάτη, ουρλιαχτά που ανακατεύονται σε ένα μεγάλο καζάνι, καθώς και ουρλιαχτά των πουλιών που πέφτουν σαν βροχή στη θάλασσα και την πλημμυρίζουν. 

Αυτά είναι τα λόγια με τα οποία ο Picasso ολοκλήρωνε ένα ποίημα στη σειρά των χαρακτικών του Το όνειρο και το ψέμα του Φράνκο στις αρχές του 1937. Ήταν το πρώτο του σχόλιο για τον εμφύλιο πόλεμο που μαινόταν στην πατρίδα του την Ισπανία.

 

Συμπληρωματικά η Μαρία Ζερβάκη μας κοινοποίησε ένα video για την Guernica και πληροφορίες για την τραγική ιστορία πίσω από τη Guernica.

Η Ελένη Αναγνώστη διαβάζει και σχολιάζει την Σημαία του Νίκου Εγγονόπουλου και στην συνέχεια μας μιλά για το λευκό στην ταινία Δόκτορ Ζιβάγκο.

Νίκος Εγγονόπουλος

Η σημαία

...Je la veux agiter dans l' air comme un mouchoir.
Ch. Baudelaire, La Chevelure

Μην αψηφάς την αγάπη:

δεν είναι έμορφα τα κλαϋμένα μάτια.

Όμως να μην αργήσεις:

θα μας ξανάρθεις γρήγορα, πάλι, δεν είναι;

Εγώ, κάθε φορά που πάει να αποτολμήσω κάτι

έρχεται αυτό το σύννεφο ελπίδων

όλο άσπρες κι' απαλά ρόδινες νταντέλλες.

Συνετιστήτε:

κάθε μέρα δεν είναι δυνατό να στήνεται η καρμανιόλα.

Λίγο λίγο θ' ασπρίσουν τα μαλλιά σας:

άσπρη σημαία.

Η άσπρη σημαία είναι το σημάδι

πως παραδίδεστε και πως τα κάστρα για πάντα καταρρέουν.

 (Στην κοιλάδα με του ροδώνες,1978)

Doctor Zhivago (σκηνοθεσία: David Lean, 1965) 

The Frozen House

Lara's Departure from Varykino

Ο Γιώργος Αποστολίδης θα παρουσίαζε και σχολίαζε ένα απόσπασμα από την Σονάτα του σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

Η Αντωνία Θεοχαρίδου παρουσιάζει την ταινία του Krzysztof Kieślowski Λευκή ταινία (1994) από την "Τριλογία των Χρωμάτων".

4η Συνάντηση (3/2/2021)

 

Ludovico Einaudi, Elegy for the Arctic, 2016

Ο Ισίδωρος Γιαμπίλης διαβάζει και σχολιάζει ένα κείμενο του Αργύρη Χιόνη από τα "Παρά ένα δώδεκα μαγικά παραμύθια".

Αργύρης Χιόνης (1943-2011)

Παρά ένα δώδεκα μαγικά παραμύθια 

 X

Έπιανε το μολύβι να γράψει τις σκέψεις του. Το μολύβι χόρευε 

σαν τρελό ανάμεσα στα δάχτυλά του, το χαρτί αρνιόταν να 

λεκιαστεί, έδιωχνε από πάνω του ό,τι αυτός, με χίλια βάσανα, 

κατάφερνε να γράψει.

Γράφω το κενό, έλεγε απελπισμένος, γράφω το κενό και 

είμαι τόσο γεμάτος.

Χα χα, κάγχαζε το μολύβι,

χα χα, κάγχαζε το χαρτί,

χα χα, τόσο γεμάτος.

Θεέ μου, τι είν’ αυτή η έρημος, έλεγε απελπισμένος, τι είναι 

αυτή η άσπρη έρημος.

Δεν είμαι έρημος, έλεγε το χαρτί, είμ’ ένα φύλλο άσπρο

χαρτί, αλλά δεν θέλω να με κατοικήσουνε οι σκέψεις σου.

 

(Λεκτικά τοπία (1983) < Η φωνή της σιωπής 1966-2000)

Η Εύη Λαζαρίδου διαβάζει και σχολιάζει το ποίημα του Μίλτου Σαχτούρη "Η λειτουργία του άσπρου" και το "Εσύ μόνο το ξέρεις ..." του Μανόλη Αναγνωστάκη.

Μίλτος Σαχτούρης (1919-2005)

Η λειτουργία του άσπρου

Ρίχνανε πρώτα τα σκοινιά

στις τέσσερις γωνιές

που ασπρίζανε τα τέσσερα τα πρόσωπα

χτυπούσανε τα χέρια

και προχωρούσαν απ’ τις τέσσερις γωνιές

και μάζευαν τα σύννεφα

έτσι έμενε το δάπεδο γυμνό

έπειτα άρχιζαν να περνούν οι μαύροι πετεινοί

ένας ένας

αφήνοντας ένα ρυάκι αίμα κόκκινο

σαν χάνονταν

ρολόγια αρχίζαν να πυροβολούνε άδικα

και σκότωναν στην τύχη

φεγγάρια ουρλιάζαν

προσφέρανε και εκρηχτικά τριαντάφυλλα

που σκάζαν και ματώνανε τα χέρια

η αγωνία

τα πρόσωπα σιγά-σιγά χάναν τα μάτια τους

τα φρύδια κι έπειτα το στόμα

τα δόντια και τα τσίνορα

γίνονταν κάτασπρα όπως και τα ρούχα τους

όπως και τ’ άσπρα δέντρα

όπως και το λιβάδι

όπως όλα

Άσπρα

(Παραλογαίς, 1948)

Μανόλης Αναγνωστάκης (1925-2005)

Εσύ μόνο το ξέρεις ...

Η.

Εσύ μόνο το ξέρεις

Πώς χάνεσαι τώρα πώς βουλιάζεις

Μέσα στα ωραία χρόνια στ’ άσπρα πουκάμισα

Στ’ άσπρα χαμόγελα στ’ άσπρα καινούρια βιβλία

Εσύ μόνο το ξέρεις πώς βουλιάζεις

Μες στα καινούρια ρούχα στους φρέσκους δρόμους

Στα χειροκροτήματα όταν περνάς

Στους ευγενείς ψιθύρους που πληθαίνουν μπρος σου.

(«Πλήθος ενέδρες της ζωής παραμονεύαν την πτώση σου»).

Ενέδρες από χειροκροτήματα σαν κούφιες ριπές.

 (Η συνέχεια 3, 1962)

Η Παυλίνα Καζαντζίδου μας μιλά για το λευκό στην ζωγραφική μέσα από κάποια ενδεικτικά παραδείγματα και μας αποκαλύπτει δύο δικά της παλιότερα έργα, την Πικρή νοσταλγία  και Το λευκό νούφαρο.

Παυλίνα Καζαντζίδου, Το λευκό στην ζωγραφική

Πικρή  νοσταλγία

        Ένας θρήνος γι' αυτά που χάσαμε, για τα οράματα που έσβησαν, για τον πολιτισμό που χάθηκε και για εκείνον που δεν έρχεται.
        Μια τρίεδρη γωνία των τοίχων και του δαπέδου, ένα κίτρινο που βουίζει και ένα μπλε προσπαθούν να δώσουν αξία στη σύνθεση σχηματίζοντας μορφές λουλουδιών φυλλωμάτων, νερών, μια παραζάλη δύο βασικών χρωμάτων που έφτασαν σε μια υπερφυσική ηχηρότητα και θέλουν κάτι να μας πουν.  Όμως έρχεται το λευκό σεντόνι της γιαγιάς με τις μικρές εκλεχτές φουντίτσες, μπαίνει ανάμεσά τους, βρίσκεται μπροστά τους και με διάφορα παιχνιδίσματα σκιών παίζει ρόλο πρωταγωνιστικό, έχοντας στην αγκαλιά του ένα ανθέμιο και ένα μπαλούστρο από τα παλιά ιερά ερείπια που φύγανε, όταν διαπράχτηκε η εθνική αυτοκτονία.
        Τα ακροκέραμα σωριάζονταν, οι πόρτες γίνονταν καυσόξυλα, οι σιδεριές στο χυτήριο, οι  ερμήδες, οι άγγελοι των ακροκεράμων  τσακίζονταν πέφτοντας από ψηλά κι εμείς παρακαλούσαμε τους εργάτες να μας δώσουν μερικά ακροκέραμα και μας ρωτούσαν απορώντας τι θα τα κάνουμε και απαντούσαμε ότι θέλουμε να τα ζωγραφίσουμε, γλιτώνοντάς τα από τα χίλια κομμάτια που θα γίνονταν. Τότε υποψιάστηκαν ότι κάτι συμβαίνει, έτσι βρέθηκαν, όσα σώθηκαν, στο Μοναστηράκι και πουλήθηκαν ακριβά. 
        Αυτός ο πίνακας είναι το έργο της γενιάς μου, που γνωρίζει τη μαγεία του μύθου και την τραγωδία της γύμνιας, γιατί μέσα από το ταπεινό ακροκέραμο θα μπορούσαμε να ξαναβρούμε σχεδιασμένη αυθόρμητα την ιωνική αναλογία με περίσσια χάρη.
        Το ακροκέραμο αυτό είναι από την κατεδάφιση του αρχοντικού της Σοφίας Λασκαρίδου, της πρώτης σπουδάστριας της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών.

Παυλίνα Καζαντζίδου, Φεβρουάριος 2021

Το λευκό νούφαρο

        Ένα τοπίο είναι το καθρέφτισμα της ατμόσφαιρας, όπου βρίσκεται βυθισμένη  η φύση, που εξελίσσεται αλλάζοντας χρώματα σύμφωνα με την ώρα και τις εποχές. Το ίδιο δέντρο που την αυγή φαίνεται πορτοκαλί, το μεσημέρι γίνεται πράσινο και μωβ το δειλινό.
        Θαυμάζω το μέτρο που υπάρχει στη φύση και καταλαβαίνω ότι αυτή η απλότητα είναι ο τελικός σκοπός της τέχνης.
        Όμως μέσα από αυτήν την απλότητα τα χρώματα σε προκαλούν, το κάθε ένα φαντάζει στα μάτια σα να έχει μια ζωή μυστηριακή, ξεχωριστή, που σε καλεί να την ανακαλύψεις και όταν τη βρεις, μπορεί να  σε  οδηγήσει σε μια σχεδόν υπερφυσική ηχηρότητα.
        Πάντα βλέπω τη φύση με έκπληξη και από τη στιγμή που μπαίνουν τα πρώτα χρώματα με τις λοξές αυτοδύναμες πινελιές πάνω στον καμβά, μπαίνω κι εγώ μέσα σε αυτήν τη μουσική αρμονία των παλλόμενων χρωμάτων και των λεπτών αρμονικών αποχρώσεων και παρακολουθώ υπομονετικά τη διαδοχή των διαφόρων παραλλαγών του φωτός, μέχρι να ολοκληρωθεί το έργο με την τελευταία πινελιά. Ο άσπρος καμβάς προκαλεί με την έντονη λευκότητά του και δίνει τη δύναμη να εκφράσεις με χρώματα το όραμά σου, αλλά και οι λοξές  πινελιές, πως είναι η μια δίπλα στην άλλη, αφήνουν ανάμεσά τους μια υποψία της λευκότητάς του που ανυψώνει τα χρώματα και δίνει αξία σ’ αυτά.
        Το μπλε, το κίτρινο και λίγο πορτοκαλί προκαλούν όλη αυτή τη φασαρία, όμως ένα μικρό λευκό νούφαρο μέσα από τους ιριδισμούς του νερού δίνει την παρουσία του και γίνεται ο πρωταγωνιστής του έργου.

Παυλίνα Καζαντζίδου, Φεβρουάριος 2021

Η Μαίρη Παπαδαντωνάκη μας συστήνει την ζωγράφο Joan Mitchell (1925-1992) και μας μιλά για τον ρόλο του "λευκού" στην ζωγραφική της.