Το " Λευκό" από την « Τριλογία των Χρωμάτων» του Κισλόφσκι

Ο Κριστόφ Κισλόφσκι (Krzysztof Kieślowski) ( 1941-1996) γεννήθηκε στη Βαρσοβία, στην Πολωνία. Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές στην Κινηματογραφική Σχολή του Λοτζ, ασχολήθηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα με τα ντοκιμαντέρ στην πολωνική τηλεόραση. Η ενασχόληση του αυτή φαίνεται ότι με κάποιο τρόπο τον καθόρισε: αποτυπώνοντας στις εικόνες το πραγματικό, διαμόρφωσε ένα οπτικό ύφος λιτό, ορισμένες φορές αυστηρό, αλλά πάντα έντιμο απέναντι στην αλήθεια των πραγμάτων και των συναισθημάτων. Αναγνωρίζουμε εύκολα στις ταινίες του, στοιχεία που αποκτήθηκαν από αυτήν την περίοδο: μια εμμονή στην αναζήτηση του αληθινού, μια απόρριψη του ψεύδους, στο οποίο οδηγεί η προσήλωση στην επιφάνεια, ένα ηθικό βλέμμα πάνω στην πραγματικότητα, αλλά κυρίως έναν ιδιότυπο ρεαλισμό. Ένα ρεαλισμό περισσότερο εσωτερικό παρά εξωτερικό, που κέντρο του έχει το άτομο, την ηθική του και τη συνείδηση του, και όχι το χώρο που τον περιβάλλει ή την κοινωνία. Ο ίδιος δηλώνει: «Πιστεύω ότι η ζωή είναι πιο ευφυής από τη λογοτεχνία. Η απασχόληση για τόσο πολύ χρόνο στα ντοκιμαντέρ υπήρξε μια ευλογία αλλά και ένα εμπόδιο για το έργο μου. Στο ντοκιμαντέρ το σενάριο απλώς σου υποδεικνύει μια κατεύθυνση. Όμως κανένας δεν ξέρει πως θα ξετυλιχθεί η ιστορία. Και κατά τη διάρκεια των γυρισμάτων το θέμα είναι να κινηματογραφείς όσο το δυνατό περισσότερο. Είναι στο μοντάζ που διαμορφώνεται ένα ντοκιμαντέρ. Σήμερα νομίζω ότι δουλεύω με τον ίδιο τρόπο. Αυτό που κινηματογραφώ δεν είναι η ιστορία –ότι έχουμε κινηματογραφήσει περιέχει στοιχεία που θα σχηματίσουν την ιστορία. Ενώ κινηματογραφούμε, λεπτομέρειες που δεν ήταν στο σενάριο εμφανίζονται. Και κατά τη διάρκεια του μοντάζ αρκετά πετιούνται».

Χαρακτηριστικά του γνωρίσματα, η απαράμιλλη ουμανιστική προσέγγιση με την οποία διαχειριζόταν κινηματογραφικά τα ζητήματα ηθικής σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο, αλλά και η εξέχουσα ποιητική του γλώσσα, ένα ιδιαίτερο συντακτικό με το οποίο μετέτρεπε ιστορίες για πάθη, φόνους και λοιπά «αμαρτήματα», σε κινηματογραφικές παραβολές.

Ο Κισλόφσκι διερεύνησε σε βάθος το εύθραυστο τοπίο της ανθρώπινης ύπαρξης μ’ ένα τρόπο μοναδικό.  

Όπως σημειώνει ο Μιχάλης Δημόπουλος σ’ ένα κείμενο του «(Οι ταινίες του Krzysztof Kieślowski) είναι υποδείγματα μιας τέχνης που επιμένει να αναζητά , εκατό χρόνια μετά τη γέννησή της, την υπαρξιακή της δικαίωση και το ρίγος της χαμένης αθωότητας. Αποδεικνύει πως μπορεί να υπάρχει, και κυρίως να λειτουργεί, η περιπέτεια του βλέμματος, για τους ανθρώπους και τα διλήμματά τους».

Από τις ταινίες του, «Η Διπλή Ζωή της Βερόνικα», «Η Τριλογία των Χρωμάτων» και ο φιλόδοξος (τηλεοπτικός) «Δεκάλογος», αποτελούν καθολικά, καλλιτεχνικά ευαγγέλια.

Τo τελευταίο του κινηματογραφικό έργο, η «Τριλογία των Χρωμάτων» («Μπλε», «Λευκή», «Κόκκινη»), εμπνέεται από τα τρία χρώματα της γαλλικής σημαίας. που αντιστοιχούν στα ιδεώδη της γαλλικής επανάστασης: ελευθερία, ισότητα, αδελφοσύνη. Το μπλε συμβολίζει την ελευθερία, το λευκό την ισότητα και το κόκκινο την αδελφοσύνη.

Η ισότητα, πρόταγμα βασικό κάθε δημοκρατικού κράτους, εξετάζεται από τον πολωνό σκηνοθέτη με προφανή σκοπό να απομυθοποιήσει ορισμένες πτυχές της, οι οποίες στον σύγχρονο κόσμο ίσως θα έπρεπε να επαναδιατυπωθούν. Είναι γεγονός ότι δεν είμαστε ίσοι μεταξύ μας, οι ανισότητες σε μια κοινωνία παρούσες σε όλα τα πεδία τείνουν να γίνουν ο κανόνας, ενώ ακόμη και η πλήρης ισότητα φαίνεται να μας ξενίζει. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει ο Κισλόφσκι σε μια συνέντευξή του ο άνθρωπος έχει την τάση να θέλει να είναι ακόμη πιο ίσος, δεν τον ενδιαφέρει να είναι ίσος με τον πλησίον του αλλά ο “περισσότερο ίσος”.

 

https://www.youtube.com/watch?v=dF_DstLM-zU   Trailer της ταινίας

Η «Λευκή» ταινία είναι μια σατυρική - όσο και κυνική - ματιά στη φυλετική και κοινωνική ισότητα, στις σχέσεις των ανθρώπων στις απαρχές της Ενωμένης Ευρώπης των «τεσσάρων ελευθεριών», δηλαδή της ελεύθερης κυκλοφορίας προσώπων, υπηρεσιών, εμπορευμάτων, κεφαλαίων.

Ο σκηνοθέτης αναρωτιέται αν και με ποιο τρόπο  αυτές υπάρχουν ή εφαρμόζονται μέσα στις αντιξοότητες της καθημερινής ζωής. Δηλώνει σχετικά «Εκατομμύρια έχουν πεθάνει για αυτά τα ιδανικά. Αποφασίσαμε να εξετάσουμε πως αυτά τα ιδανικά υλοποιούνται και τι σημαίνουν σήμερα». Οι κεντρικοί χαρακτήρες έρχονται αντιμέτωπο με το τυχαίο αλλά  και με τις απροσδόκητες και τραγικές διαδρομές που παίρνει η ζωή τους: καλούνται να αντιμετωπίσουν τις δυσκολίες της ύπαρξης. Κεντρικό αίτημα και εδώ, όπως και σε άλλες ταινίες του σκηνοθέτη, είναι η λύτρωση από τα βάσανα της ύπαρξης, η επίτευξη μιας συναισθηματικής και ηθικής ισορροπίας, τόσο εσωτερικής όσο και εξωτερικής, τέλος, η αναζήτηση της αγάπης.
Με οδηγό την ειρωνεία που συχνά υπερβαίνει τα όρια της ευπρέπειας και μια υποτιμητική ματιά στην μετακομμουνιστική του πατρίδα των παράνομων ευκαιριών πλουτισμού, ο Κισλόφσκι, στο « Λευκό» παραδίδει ένα αποτέλεσμα σαφώς αμεσότερο και λιγότερο ρομαντικό, μα εξίσου ανθρώπινο με τα υπόλοιπα σκέλη της Τριλογίας των Χρωμάτων του. Το λευκό χρώμα εντάσσεται στην ταινία του με τον συννεφιασμένο ουρανό, το πέπλο της νύφης, το γλυπτό κεφάλι γυναίκας, τους λευκούς κίονες του Δικαστικού Μεγάρου στη Γαλλία, τη χιονισμένη Βαρσοβία καθώς και την κατάλευκη στιγμή του οργασμού.

 Τη μουσική συνέθεσε ο Ζμπίγκνιεφ Πρέισνερ. Πρωταγωνιστές της ταίνιας είναι οι εξαιρετικοι Ζιλί Ντελπί και Ζμπίνιου Ζαμαλόφσκι)

 Η τριλογία του Κισλόφσκι θεωρείται μία από τις σπουδαιότερες στην ιστορία του παγκόσμιου κινηματογράφου.  Η «Λευκή» του χάρισε μία Χρυσή Άρκτο Σκηνοθεσίας.

 https://www.youtube.com/watch?v=zlOS1d7-jIg  Ολη η ταινία

Η πλοκή της ταινίας κινείται γύρω από τον Καρόλ, πολωνό μετανάστη στην Γαλλία, Πολωνός μετανάστης στη Γαλλία –όπως και ο σκηνοθέτης-  του οποίου η ζωή παίρνει την κάτω βόλτα όταν η γυναίκα του Ντομινίκ κερδίζει την αγωγή διαζυγίου και εκείνος σε μια νύχτα χάνει την γυναίκα του, το σπίτι του, τη δουλειά του, την άδεια παραμονής του στη Γαλλία και την αξιοπρέπειά του. Μην έχοντας τίποτα άλλο να κάνει επαιτεί στον υπόγειο του Παρισιού προσπαθώντας να βγάλει μελωδίες με τη βοήθεια μιας χτένας. Η συνάντησή του με τον συμπατριώτη του Μικολάι θα τον βοηθήσει να γυρίσει πίσω στην πατρίδα του κακήν κακώς όπου θα προσπαθήσει να σταθεί στα πόδια του και να βγάλει λεφτά. Η σκέψη της Ντομινίκ όμως πάντα ταλανίζει το μυαλό του και τότε του έρχεται η ιδέα για ένα παράτολμο σχέδιο εκδίκησης: σκηνοθετεί τον ίδιο του το θάνατο, ρίχνοντας τις ενοχές πάνω στην Ντομινίκ, η οποία έρχεται στην Πολωνία και αντιμετωπίζει τα παρόμοια προβλήματα με αυτά που αντιμετώπισε ο Κάρολ στη Γαλλία. 

 Τρία βασικά σημεία του μύθου: Ανισότητα, Αλλαγή, Εκδίκηση, Δείτε το βιντεάκι:

https://www.youtube.com/watch?v=xECEAPfdqic 

Το λευκό συμβολίζει την Ισότητα, μια ισότητα που όμως δεν υπάρχει. Θέλει να διερευνήσει την έννοια της ισότητας στις μέρες μας. Ο ήρωας γνωρίζει την ανισότητα σε πολλά επίπεδα : κοινωνικό, εργασιακό, διαπροσωπικές σχέσεις.

 Με μια πρώτη ανάγνωση του στόρι μάς δίνεται η δυνατότητα να εντοπίσουμε και τα κεντρικά σημεία που θέλει να θίξει ο σκηνοθέτης. Κυρίαρχο μοτίβο η σχέση του Καρόλ με την Ντομινίκ η οποία χαρακτηρίζεται από έλλειψη επικοινωνίας-πρώτη έκφανση της ανισότητας. Από τις πρώτες σκηνές είναι φανερό ότι η κακή γνώση των γαλλικών από τον Καρόλ δεν του επιτρέπει να επικοινωνήσει με τη σύζυγό του τόσο στο επίπεδο της σχέσης γενικότερα όσο και σεξουαλικά, δημιουργώντας του κόμπλεξ κατωτερότητας. Η αδυναμία έκφρασης-κατανόησης αμφοτέρων καθιστά τον γάμο τους ατελέσφορο ενώ η άσχημη συμπεριφορά της Ντομινίκ απέναντί του επιτείνει αυτήν τη σχέση υπεροχής μεταξύ τους.

Μετά το διαζύγιο ο κεντρικός ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με τη σκληρή πραγματικότητα ενός συστήματος που του στερεί ό,τι έχει ωθώντας τον στην επιστροφή στην Πολωνία. Η «προσωρινή» γαλλική του υπηκοότητα αίφνης χάνεται και ο ήρωας έρχεται αντιμέτωπος με έναν υπάλληλο του μετρό, όπου βιώνει μια άλλη μορφή ανισότητας, ως μετανάστης. Όταν ο Κάρολ επιστρέφει στην πατρίδα του, μέσα σε μια βαλίτσα, πέφτει και πάλι θύμα βίας. Είναι όμως αποφασισμένος να τα καταφέρει και να εκμεταλλευτεί τις νέες συνθήκες που επικρατούν στη χώρα του μετά την πτώση του κομμουνισμού, δημιουργώντας  ένα περιβάλλον ανισότητας.

Ο Κισλόφσκι παρουσιάζει τη χώρα του ως φωλιά του καπιταλισμού, ένα μέρος όπου όλα αγοράζονται και πουλιούνται και όπου ο καθένας μπορεί να γίνει πλούσιος, υπό την σκέπη μιας φιλελεύθερης οικονομίας.

Μέσα σε αυτό το πλέγμα ανισοτήτων ως μοναδική εξισορρόπηση φαντάζει η εκδίκηση. Ο σκηνοθέτης επιχειρεί να γίνει καυστικός και αντί να παρουσιάσει λύσεις του προβλήματος, το αφήνει στην άκρη θεωρώντας τη θεμελιώδη αξία της ισότητας ως μια κακόγουστη φάρσα. Μοναδικό αντίδοτο διαφαίνεται η αρχαία ρήση: οφθαλμός αντί οφθαλμού. Μια τέλεια εκδίκηση αποτυπώνει και έναν τέλειο ορισμό της ισότητας.

Στις μέρες μας η κοινωνία μας, λίγο πολύ, έχει μεταλλαχθεί από κοινωνία ισότητας σε κοινωνία αυτοδικίας. Ισότητα και εκδίκηση στην ταινία αυτή μοιάζουν να είναι συνώνυμες. Στη διελκυστίνδα των ανθρωπίνων και κοινωνικών σχέσεων ο άνθρωπος μάχεται καθημερινά με σκοπό να μην χάσει το σχοινί υποβαθμίζοντας ακόμη και το είναι του, ζητώντας την ισότητα…ή όταν εκλείπει, την εκδίκηση.

  Χαρακτηριστικές φράσεις που ακούγονται στην ταινία:

« Τα πάντα είναι δυνατά», λέει ο Κάρολ την ώρα που με τον φίλο του παίζουν σαν παιδιά στον πάγο. 

Η απόλυτη ελευθερία, η χαρά, η ανεμελιά.

                                                     .........

« Είσαι κάθαρμα» λέει ο ενας.

« Όχι, μόνο λεφτά χρειάζομαι» απαντά ο Κάρολ.

                                                      .................

« Χρειαζόμαστε ένα πτώμα να το θάψουμε»

« Στις μέρες μας ο καθένας αγοράζει οτιδήποτε. Εύκολο! Να εισάγουμε ένα από τη Ρωσία»

                                                 ...................

«Δεν ήθελα να παρακαλάω πια», λέει ο Κάρολ στην Ντομινίκ όταν τον ρωτάει γιατί σκηνοθέτησε την κηδεία του.

Πηγές

https://cinesfn.wordpress.com/%CF%84%CE%B1%CE%B9%CE%BD%CE%B9%CF%8E%CE%BD-%CE%BA%CF%81%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AD%CF%82/http://cine.gr/film.asp?id=703032&page=4

http://www.cinephilia.gr/index.php/prosopa/europa/450-krysztof-kieslowski

 https://www.youtube.com/watch?v=OXFzgHNYs9U&feature=emb_logo

 

Land Art - Simon Beck (1958 - )

"Δαντέλες" στο χιόνι...

 

5η Συνάντηση (10/2/2021)

Sankai Juku, Meguri, 2015

Γιώργος Αποστολίδης

Μαύρο VS Λευκό 

Πόσο ζυγίζει

το λευκό 

στην γλώσσα και την μνήμη;

Το λεξίμετρο δείχνει

27μαύρες, 134 λευκές

Νόμιζα το μαύρο πιο βαρύ 

και το λευκό, αφρό, αιθέριο

Λάθος! 

Η μνήμη για να ξορκίσει το κακό 

θέλει λίγες λέξεις και πολλές σιωπές

Ο πόνος 

αντιστρόφως ανάλογος 

προς τους προσδιορισμούς του  

Όσο για το λευκό

μεγάλες ιδέες, όνειρα, ευχές

λόγια πτερόεντα

λέξεις ατέλειωτες, 

Φούσκα 

έτοιμη ανά πάσα στιγμή

να ξεψυχήσει.

Σέρρες, 30/1/2021

Η Μαρία Ζερβάκη μας μιλά για το Το λευκό στην ποίηση και τη ζωγραφική.

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε την Λευκή σημαία του Jasper Johns,

λάδι και κολλάζ σε καμβά, συλλογή του καλλιτέχνη, με τρόπο εγκαυστικής ζωγραφικής. Το έργο του neo-dada προβλέπει πτυχές της pop τέχνης.

Η Ματούλα Τσιούδα μας μιλά για το λευκό σε τρία ζωγραφικά έργα και μια φωτογραφία.

 

 

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε: α) την Χειμωνιάτικη σκηνή του Hendrick Avercamp και σημειώνει ότι σαν τοπιογράφος ο Άβερκαμπ παρουσιάζει στενή συγγένεια με τη φλαμανδική ζωγραφική και με το έργο του Γιαν Μπρέχελ. Η σύνθεση περιγράφει τις ανέμελες τέρψεις μιας χειμωνιάτικης ημέρας ίσως Κυριακής

και β) το έργο του Aert van der Neer Σκηνή σε ποταμό το χειμώνα, σημειώνοντας ότι από τον Άβερκαμπ και ύστερα, συναντάμε συνεχώς αυτό το θέμα του παγωμένου ποταμού με το πλήθος των μικρών μορφών που τρέχουν πάνω στον πάγο, χρησιμοποιώντας έλκηθρα ή παίζουν ένα είδος hokey. Στους πίνακες του Βαν ντερ Νεερ οι ανθρώπινες μορφές είναι μεγαλύτερες και λιγότερες, περισσότερο χαρακτηρισμένες και λιγότερο ανεκδοτικές.

Η Ζαχαρούλα Τζίνη μας μιλά για Δύο Τέχνες αλληλένδετες: την Ποίηση και την Ζωγραφική, με αναφορά στην Γκουέρνικα του Πικάσο και στίχους του Ελύτη, ενώ κλείνει με ένα ακόμη δικό της πόνημα (Κραυγές)

Συμπληρωματικά η Παυλίνα Καζαντζίδου μας έστειλε α) δύο φωτογραφίες με καφετιές αποχρώσεις του έργου, που βρίσκονται στο μουσείο της Βασίλισσας Σοφίας στη Μαδρίτη με το σχόλιο ότι "Τελικά, η Guernika δε χάνει το νόημά της από αυτές τις μικρές χρωματικές διαφορές" και β) ένα σχετικό ποίημα του Picasso.

Παιδιά που ουρλιάζουν, γυναίκες που ουρλιάζουν, πουλιά, λουλούδια, δέντρα και πέτρες που ουρλιάζουν, τούβλα, έπιπλα, τραπέζια, καρέκλες, κουρτίνες, κατσαρόλες, γάτες, χαρτί, ανάμεικτες μυρωδιές που ουρλιάζουν, καπνός που ουρλιάζει και σε χτυπάει στην πλάτη, ουρλιαχτά που ανακατεύονται σε ένα μεγάλο καζάνι, καθώς και ουρλιαχτά των πουλιών που πέφτουν σαν βροχή στη θάλασσα και την πλημμυρίζουν. 

Αυτά είναι τα λόγια με τα οποία ο Picasso ολοκλήρωνε ένα ποίημα στη σειρά των χαρακτικών του Το όνειρο και το ψέμα του Φράνκο στις αρχές του 1937. Ήταν το πρώτο του σχόλιο για τον εμφύλιο πόλεμο που μαινόταν στην πατρίδα του την Ισπανία.

 

Συμπληρωματικά η Μαρία Ζερβάκη μας κοινοποίησε ένα video για την Guernica και πληροφορίες για την τραγική ιστορία πίσω από τη Guernica.

Η Ελένη Αναγνώστη διαβάζει και σχολιάζει την Σημαία του Νίκου Εγγονόπουλου και στην συνέχεια μας μιλά για το λευκό στην ταινία Δόκτορ Ζιβάγκο.

Νίκος Εγγονόπουλος

Η σημαία

...Je la veux agiter dans l' air comme un mouchoir.
Ch. Baudelaire, La Chevelure

Μην αψηφάς την αγάπη:

δεν είναι έμορφα τα κλαϋμένα μάτια.

Όμως να μην αργήσεις:

θα μας ξανάρθεις γρήγορα, πάλι, δεν είναι;

Εγώ, κάθε φορά που πάει να αποτολμήσω κάτι

έρχεται αυτό το σύννεφο ελπίδων

όλο άσπρες κι' απαλά ρόδινες νταντέλλες.

Συνετιστήτε:

κάθε μέρα δεν είναι δυνατό να στήνεται η καρμανιόλα.

Λίγο λίγο θ' ασπρίσουν τα μαλλιά σας:

άσπρη σημαία.

Η άσπρη σημαία είναι το σημάδι

πως παραδίδεστε και πως τα κάστρα για πάντα καταρρέουν.

 (Στην κοιλάδα με του ροδώνες,1978)

Doctor Zhivago (σκηνοθεσία: David Lean, 1965) 

The Frozen House

Lara's Departure from Varykino

Ο Γιώργος Αποστολίδης θα παρουσίαζε και σχολίαζε ένα απόσπασμα από την Σονάτα του σεληνόφωτος του Γιάννη Ρίτσου.

Η Αντωνία Θεοχαρίδου παρουσιάζει την ταινία του Krzysztof Kieślowski Λευκή ταινία (1994) από την "Τριλογία των Χρωμάτων".

Ποίηση και Ζωγραφική: Δύο Τέχνες αλληλένδετες Το Λευκό στην Τέχνη- Η Γκουέρνικα του Πάμπλο Πικάσο

 

Ποίηση και Ζωγραφική: Δύο Τέχνες αλληλένδετες 

Γκουέρνικα : Πάμπλο Πικάσο

Ένας πίνακας με αυξημένη πολυπλοκότητα

Όσο άψυχα φαίνονται τα σώματα άλλη τόση ένταση τους προσδίδει το λευκό χρώμα που τα περικλείει. Σαν να στέκεσαι σε ένα παγωμένο καθρέφτη και μέσα του βλέπεις εσένα να προσπαθείς να ανασάνεις παγωμένος.

Τα δύο χρώματα σε αντίθεση αλλά τόσο άρρηκτα συνδεδεμένα μεταξύ τους παίζουν με τις αντανακλάσεις του φωτός ένα παιχνίδι του μυαλού. Σαν να προσπαθούν να δείξουν ακόμη περισσότερα από όσα θέλει σε πρώτο φόντο να δείξει ο ζωγράφος.

  ποιος ήταν ο Πάμπλο Πικάσο

Ο Οδυσσέας Ελύτης για τη Γκουέρνικα  

Ο Ύπνος των Γενναίων (απόσπασμα)

…

(Το΄να χέρι μπρος, έλεγες πολεμούσε ν΄αρπαχτεί απ΄το

μέλλον, τ΄άλλο απ΄την έρμη κεφαλή, στραμμέ-

νη με το πλάι.

Σα να θωρεί στερνή φορά, μέσα στα μάτια ενός ξεκοι-

λιασμένου αλόγου, σωρό τα χαλάσματα καπνίζοντας). …

Οδ. Ελύτης

Οι παραπάνω στίχοι μέσα σε παρένθεση ανακαλούν τον πίνακα του Picasso Guernica

Tο ποίημα ανήκει στη συλλογή Έξι και Μία Τύψεις για τον Ουρανό.

Κραυγές 

Κατακρεουργημένοι, μοναχοί

με σάβανο τυλιγμένοι

με ζωή και χώμα περιτριγυρισμένοι

Άνθρωποι, 

Σώματα

Άψυχα 

Αδικημένα 

Άνθρωποι με φωνή 

που μείναν φιμωμένοι 

Ζ.Τ.

 

Robert Capa - Ο στρατιώτης που πέφτει (1936)

Francisco de Goya - H 3η Μαιου του 1808 στη Μαδρίτη (1814)

Pieter Brueghel l'Ancien - Χειμερινό τοπίο (1565)

Emile Friant - La Toussaint (1888)

Το λευκό στην ποίηση και τη ζωγραφική

Μαρία Ζερβάκη

" Η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση και η ποίηση ομιλούσα ζωγραφική" είχε δηλώσει πριν από 25 αιώνες ο Σιμωνίδης ο Κείος, (556-468 π.Χ.).  Παρά ταύτα είχε πολύ σωστά συλλάβει ότι λόγος, εικόνα, χρώματα, όλα μαζί δημιουργούν μια παλέτα εκφραστικών μέσων στη διάθεση του δημιουργού για να αποτυπώσει το μήνυμά του. Συγκίνηση, στοχασμός, αγωνία, σκέψεις και συναισθήματα, ψυχές που πάλλονται και ζητούν να εκφραστούν και να επικοινωνήσουν. Κάποτε οι λέξεις δεν τους φτάνουν και τότε ζητούν τα σχήματα και τα χρώματα. Ακροβατούν πάνω σε τεντωμένο σκοινί, βαδίζουν χωρίς φανό μέσα στο σκοτάδι, σε κάθε όμως περίπτωση ακόμη και με παραδοξολογίες και αδιέξοδα αναζητούν την αλήθεια και το φως. Κι αυτά εκφράζονται με το λευκό, το υπέρτατο χρώμα.

   Ένας από τους εκφραστές της Ρωσικής Πρωτοπορίας, ο Μάλεβιτς αναζητώντας το υπέρτατο χρώμα εξέθεσε σε μια έκθεση το 1918 το “Λευκό πάνω σε Λευκό”, μια μονόχρωμη αφαίρεση, κατά την οποία ένα λευκό τετράγωνο ήταν υπό γωνία μέσα σε ένα μεγαλύτερο λευκό τετράγωνο, θεωρώντας ότι με αυτό τον τρόπο “έσπασε τους συνδέσμους και τους περιορισμούς του χρώματος”. 

 

http://www.dioti.gr/index.php/apo-to-diadiktio-2/77-elitis/1593-2017-10-07-17-07-32

 

 

 Μάλεβιτς, Λευκό πάνω σε λευκό

 

  

ΠΟΙΗΜΑ

JOHN ASHBERY,  Ο ΖΩΓΡΑΦΟΣ

Καθισμένος ανάμεσα στη θάλασσα και τα κτήρια
Χαιρόταν να ζωγραφίζει το πορτραίτο της θάλασσας.

Αλλά όπως τα παιδιά φαντάζονται ότι η προσευχή
Είναι απλώς σιωπή, έτσι κι αυτός περίμενε το θέμα του
Να βγει στην παραλία, και, αρπάζοντας ένα πινέλο,
Ν’ αποτυπώσει το πορτραίτο του στον καμβά.

Έτσι ο καμβάς του παρέμενε λευκός χωρίς χρώματα
Ώσπου οι άνθρωποι που ζούσαν στα κτήρια
Τον έβαλαν να δουλέψει: «Δοκίμασε να χρησιμοποιήσεις το πινέλο
Σαν μέσο για την επίτευξη ενός σκοπού. Διάλεξε, για πορτραίτο,
Κάτι λιγότερο οργισμένο και ευρύ, που να σχετίζεται περισσότερο
Με τις διαθέσεις του ζωγράφου, ή, έστω, με την προσευχή».

Πώς μπορούσε να τους εξηγήσει ότι στην προσευχή του
Ζητούσε η φύση, όχι η τέχνη, να σφετεριστεί τον καμβά;

Επέλεξε για νέο θέμα τη γυναίκα του,
Κάνοντάς την πελώρια, σαν κατεστραμμένο κτήριο,
Λες, και ξεχνώντας τον εαυτό του, το πορτραίτο
Είχε αναπαραστήσει τον εαυτό του χωρίς πινέλο.

Με κάποια αυτοπεποίθηση βούτηξε το πινέλο του
Στη θάλασσα, ψιθυρίζοντας μια βαθιά προσευχή:
«Ψυχή μου, όταν ζωγραφίσω το επόμενο πορτραίτο
Εύχομαι να είσαι εσύ αυτή που θα καταστρέψει τον καμβά».

Τα νέα απλώθηκαν σαν άγρια φωτιά μέσα στα κτήρια:
Είχε επιστρέψει στη θάλασσα για να βρει το θέμα του.
Φανταστείτε έναν ζωγράφο σταυρωμένο από το ίδιο του το θέμα!
Μη μπορώντας από την εξουθένωση ούτε το πινέλο να σηκώσει,
Προκάλεσε τα κακόβουλα σχόλια καλλιτεχνών
Που έγερναν στις κουπαστές: «Δεν μπορούμε να προσευχηθούμε πια
Παρακαλώντας να μπει ο εαυτός μας στον καμβά
Ή να ποζάρει η θάλασσα για ένα πορτραίτο».

Άλλοι δήλωσαν ότι επρόκειτο για αυτοπροσωπογραφία.
Τέλος κάθε ένδειξη θέματος
Άρχισε να σβήνει, αφήνοντας τον καμβά
Εντελώς λευκό. Άφησε κάτω το πινέλο.

Με μιας ένα ουρλιαχτό, που ήταν επίσης και προσευχή,
Υψώθηκε από τα γεμάτα κόσμο κτήρια.

Τον πέταξαν, το πορτραίτο, από το πιο ψηλό κτήριο·
Και η θάλασσα καταβρόχθισε τον καμβά και το πινέλο
Λες και το θέμα του είχε αποφασίσει να παραμείνει προσευχή.

Ο ζωγράφος – δημιουργός βιώνει με μεγάλη ένταση μια εσωτερική πάλη στην προσπάθειά του να δημιουργήσει κάτι αξιόλογο και να εξαλείψει τον φόβο του λευκού καμβά, όπως συμβαίνει κατ΄επέκταση και στον ποιητή.  Η σύγκρουση διευρύνεται περιλαμβάνοντας και την αγωνία του για αποδοχή και εκτίμηση του έργου του από το κοινό. Ο ζωγράφος παλεύει να ισορροπήσει το ζύγι του ανάμεσα στα «θέλω» τα δικά του και στα «θέλω» των άλλων.

Οι «άλλοι» εμφανίζονται ως  «Σειρήνες» που προσπαθούν να τον βγάλουν από τον δρόμο του, από αυτό που πραγματικά τον εκφράζει και τείνει να επηρεάζεται και να παλινδρομεί. Στο τέλος όμως βρίσκει τη δική του «φωνή» και εκφράζεται όπως επιθυμεί αληθινά  φτάνοντας στη λύτρωση.  Λίγη σημασία έχει αν το έργο του τελικά αναγνωρίζεται από τους άλλους, τους επικριτές.

Το λευκό ταυτίζεται με την προσευχή, ως συμβολισμός  εκφράζει μέσω  αυτής κάτι ιερό, αγνό, που μας εξυψώνει και μας συνδέει τόσο με το Θείο, όσο και με την ουσία του εαυτού μας.

 

 

“Lady in White”,                                   

 William Merritt Chase – Oil On Canvas – 1894                                                    

 

 

 

 

James Abbott McNeill Whistler 

– “Symphony in white”

George Stubbs (1724-1806) – 

 “A Horse Frightened by a Lion”, 1770

  

“The balcony”, Edward Manet